Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.
Ҳанбалий мазҳабининг муассиси, машҳур олим, улуғ муҳаддис, Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ каби буюк муҳаддисларнинг устози Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи вафот этганларга, қабристонда дафн қилинганларга Қуръон ўқиб бағишлашни жоиз деб билганлар ва унинг савоби ўлганларга етади, деган эътиқодда бўлганлар. Бу ҳақида ҳанбалий мазҳаби олимларининг таржимаи ҳолларига бағишланган йирик ҳажмли энг машҳур асар – Ибн Абу Яъло ал-Ҳанбалий (451-526 ҳ./1059-1131 м.) раҳимаҳуллоҳ қаламига мансуб “Табақот ал-ҳанобила” асарида қуйидаги маълумот келтирилган:
حدثنى الحسن بن مهران بن الوليد الأصبهانى قال سمعت محمد بن أحمد المروروذى يقول سمعت أحمد بن حنبل يقول: «إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا آية الكرسى ثلاث مرات و قل هو الله أحد ثمّ قولوا اللهم فضله لأهل المقابر».
و روى أبو بكر فى الشافى قال محمد بن أحمد المروروذى سمعت أحمد بن محمد بن حنبل يقول: «إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا آية الكرسى و ثلاث مرات قل هو الله أحد ثم قولوا اللهم إن فضله لأهل المقابر».
و روى أبو بكر فى الشافى قال محمد بن أحمد المروروذى سمعت أحمد بن حنبل يقول إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا بفاتحة الكتاب و المعوذتين و قل هو الله أحد و اجعلوا ثواب ذلك لأهل المقابر، فإنه يصل إليهم».
“Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Оят ал-курсий”ни уч марта ва “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг! Сўнгра, “Эй, Аллоҳ! Унинг фазлини қабристондагиларга бағишладим!”, денглар!”.
Абу Бакр раҳимаҳуллоҳ “аш-Шофий” китобида ривоят қилишларича, Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Оят ал-курсий”ни ва уч марта “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг! Сўнгра, “Эй, Аллоҳ! Албатта, унинг фазлини қабристондагиларга бағишладим!”, денглар!”.
Абу Бакр раҳимаҳуллоҳ “аш-Шофий” китобида ривоят қилишларича, Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Фотиҳат ал-китоб” (“Алҳамду” сураси)ни ва икки “Муаввазатайн” (“Қул аъузу би-робби-л-фалақ” ва “Қул аъузу би-робби-н-носс” суралари)ни ҳамда “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг ва бунинг савобини қабристондагиларга бағишланглар! Чунки, уларга савоб етади”.
(Абу Яъло ал-Ҳанбалий. Табақот ал-ҳанобила. 2-жилд. – Риёз: ал-Амонат ал-омма, 1999. – Б. 224).
Мазкур ривоят саҳиҳ ҳисобланади. Мазкур ривоятнинг шу ерида Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳнинг ишончли зот экани қайд қилинган. Ривоятга асоссиз равишда ишончсизлик билдириш мумкин эмас!
Демак, буюк мужтаҳид олим ва машҳур муҳаддис Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи вафот этганлар руҳига бағишлаб Қуръон тиловат қилишни ва уларга савобини бағишлашни жоиз деб билганлар ҳамда унинг савоби ўлганлар руҳига албатта етади, деб эътиқод қилганлар. Бу ҳаққоний аҳли суннат ва жамоатнинг барча вакилларининг ақидаси ҳисобланади. Уни аҳли суннат ва жамоатдан оғишган тоифаларгина инкор қиладилар. Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи эса ҳаққоний олим, инсоф-диёнатли улуғ мужтаҳид ва муҳаддис эдилар. У зот билан содир бўлган қуйидаги ривоят эса жуда кўплаб манбаларда ўз аксини топган. Жумладан, уни устозимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ ҳам “вафот қилганларга қироат қилиш” мавзусида бир неча марта келтириб ўтганлар. Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи ўз шогирди Ибн Қудома раҳимаҳуллоҳ билан бирга бир жанозада қатнашган эканлар. Маййит дафн этилгач, кўзи ожиз бир киши қабр олдида ўтириб тиловат қила бошлайди. Буни кўрган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи: “Эй, фалончи! Қабр олдида қироат қилиш бидъатдир!”, дейди. Ана шунда, қабристондан чиққач, Ибн Қудома раҳимаҳуллоҳ устози Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳига саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳунинг васиятларини – қабр бошида “Бақара”нинг боши ва охирини ўқишни тавсия қилганлари ҳақидаги ривоятни айтиб беради. Аҳли суннат ва жамоатнинг буюк имоми Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ: “Бориб ҳалиги кишига айт, тиловат қилаверсин!”, деганлар.
Саҳобалар даврида ҳам қабрлар олдида Қуръон қироат қилиш одати бўлганига Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳунинг ўзи вафот этганда, дафн қилинганидан сўнг “Бақара” сурасидан қироат қилишни васият қилганларини кўрсатиш мумкин. Бунга, Имом ат-Табароний раҳимаҳуллоҳ томонларидан у зотнинг бундай деган гаплари нақл қилинган:
إذا مات أحدكم فلا تحبسوه و اسرعوا به الى قبره و ليقرأ عند رأسه بفاتحة البقرة و عند رجليه بخاتمة البقرة
“Қачон сизлардан бирингиз вафот этса, уни ушлаб турманглар, қабрига тезда олиб боринглар. Бош томонида “Бақара”нинг кириш қисмини, оёқ тарафида эса “Бақара”нинг хотима қисмини қироат қилсин!”. (Табароний, 12/13613).
Ҳаққоний аҳли суннат ва жамоатнинг барча вакилларининг ақидаси бўлган вафот этганлар руҳига Қуръон тиловатини бағишлаш ва уларга савоб етиб боради, дейишни буюк мужтаҳид Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи ҳам айтган эканлар. Биз ҳам аҳли суннат ва жамоат таълимотига эргашган мусулмонлар сифатида ўлганлар руҳига қироатлар қилиб, савобини бағишлаймиз. Уни аҳли суннат ва жамоат таълимотидан оғишганларгина инкор қиладилар.
Ҳамидуллоҳ Беруний
