Муаллақ талоқ ҳукми

Lotin alifbosida

 Muallaq taloqЭркак киши аёлининг талоқ бўлишини унинг бирор иш қилишига боғлиқ қилса, масалан, «фалон ишни қилсанг талоқсан»га ўхшаш сўз билан, ёки унинг ихтиёридан ташқари бирор ҳодисанинг воқе бўлишига талоқни боғлиқ қилса, масалан, “янги ой чиқса талоқсан”, деганга ўхшаш сўз айтса, аёл айтилган ишни қилса, ёки шарт топилиб янги ой чиқса, албатта талоқ воқе бўлади, деб аҳли илмлар ижмоъ қилганлар. Аввало, бу масала фуқаҳолар тилида “муаллақ талоқ”, деб номланади. Яъни, аёлнинг талоқ бўлишини бирор иш ё ҳаракатга боғлиқ қилинган талоқ. Шартга боғлиқ қилинган муаллақ талоқнинг икки хил кўриниши бор:

1-Қасам кўринишидаги шартли талоқ;

2-Қасам кўринишида бўлмаган оддий, шартли талоқ.

Эр аёлга талаб қўйиб, ёки аёлни бирор феълдан тақиқлаб, талоқ билан шарт қўйса, буни қасам кўринишидаги муаллақ талоқ, дейилади. Масалан, “Фалончига гапирсанг талоқсан”, “Агар шу ҳовлига кирсанг талоқсан”, деган ибораларда эр аёлга кескин талаб қўймоқда ва шартни бузса талоқ бўлишини таъкидламоқда.

Баъзида инсон ўзининг рост сўзлаётганини исботлаш ниятида ҳам аёлининг талоғини шартга боғлайди, масалан: “Мен бу ишни қилган эмасман! Агар қилган бўлсам аёлим талоқ бўлсин..”, деганга ўхшаш. Булар қасам кўринишига эга бўлган муаллақ талоқнинг мисолларидир. Қасам кўринишидаги шартли талоқ сўзини айтган эрнинг асл мақсади, юқорида ишора қилинганидек аёлига кескин талаб қўйиш ёки бирон хабарни такидлаш бўлади.

Агар эр ҳеч қандай талаб қўймасдан, аёлнинг талоғини унинг ихтиёрида бўлмаган нарсага боғлаб шартли талоқ қилса, масалан, “янги ой кўриниши билан талоқсан”, деган ибора билан. Буни шартга боғлиқ қилинган оддий муаллақ талоқ дейилади. Одатда талоқни бу каби шартга боғлаган эрнинг асл мақсади—шарт топилиши билан аёлидан талоқ билан ажрашиш бўлади холос. Қасам кўринишидаги каби ўзгача мақсадлари бўлмайди.

Жумҳур уламо—ҳанафий, моликий, шофеъий ва ҳанбалий мазҳабларининг муассислари-ю мунтасиблари якдиллик билан “шартга боғланган талоқ саҳиҳдир ва қачонки шарт топилса, талоқ воқеъ бўлади, бир талоқ—деган бўлса, бир талоқ, уч талоқ—деган бўлса уч талоқ…”, деганлар.

Шунингдек, тўрт мазҳаб ичида ҳеч ким қасам кўринишидаги ва оддий кўринишдаги шартли талоқни бир-биридан ажратмаган. Аҳли ҳақ тарафдан муаллақ талоқнинг шарти топилганда талоқ воқе бўлиши етарлича далиллар билан изоҳлаб, батафсил баён қилиб берилган. Улар ичида айниқса, имом Аҳмад роҳимаҳуллоҳ бу масалага алоҳида урғу берган, бошқаларга нисбатан кўпроқ далиллар келтирган.

Шофеъий мазҳабининг йирик олимларидан Тақиюддин Субкий (р.а.) “Ад-дурратул музийя фир-радди ъала ибн Таймия”, номли асарида келтиришича, муаллақ талоқнинг ижмоъий эканини қуйидаги олимлар нақл қилган:

1-Имом Шофеъий роҳимаҳуллоҳ;

2-Абу Убайд роҳимаҳуллоҳ;

3-Абу Савр роҳимаҳуллоҳ;

4-Муҳаммад ибн Жарир Табарий роҳимаҳуллоҳ;

5-Абу Бакр ибн ал-Мунзир роҳимаҳуллоҳ;

6-Муҳаммад ибн Наср ал-Марвазий роҳимаҳуллоҳ;

7-Ҳофиз абу Амр ибн Абдулбар роҳимаҳуллоҳ;

8-Имом ибн Рушд роҳимаҳуллоҳ;

9-Имом ал-Божий роҳимаҳуллоҳ.

Мазкур масалада ижмоъ қилингач, салафи солиҳларнинг йўлидан бошқа тарафга оғганлар ҳам бўлган. Биринчи бўлиб умматга қарши фикр билдирган Зоҳирия тоифаси бўлган. Ибн Ҳазм Зоҳирий: “Муаллақ талоқ билан шарт топилса ҳам, топилмаса ҳам, қасам кўринишида бўлса ҳам, оддий кўринишда бўлса ҳам асло талоқ воқе бўлмайди каффорат тўлаш ҳам лозим бўлмайди”, деган.

Кейинчалик жумҳурга ҳам, Зоҳирийларга ҳам қўшилмаган, учинчи “мазҳаб” ихтиро қилинди. Яъни, “Манҳажу салафис-солиҳ”, деб номланмиш Аҳмад ибн Таймия ва унинг яқин шогирди ибн Қаййим (р.а.) икковлари бошлиқ бир тўда аҳли илмларнинг йўли. Уларнинг фикрича, оддий кўринишдаги муаллақ талоқда шарт топилса, жумҳур айтганидек талоқ воқе бўлади. Лекин, қасам ниятида шартга боғланган муаллақ талоқда, шарт топилса ҳам талоқ воқе бўлмайди. Балки бу ўринда шарт топилса, қасам ичувчига жазо сифатида каффорат тўлаш вожиб бўлади. Яъни, бир қулни озод қилиш, топилмаса, ўнта мискинни тўйдириш ё кийинтириш, унга ҳам қодир бўлмаса, уч кун рўза тутиб бериш.

Аҳмад ибн Таймия (р.а.) билан асрдош, шофеъий мазҳабининг йирик олими Тақиюддин Субкий (р.а.) “Муаллақ талоқ” масаласига бағишлаб ёзган “Ад-дурратул музийя фир-радди ъала ибнТаймия” номли рисоласида айтишича, Аҳмад ибн Таймия (р.а.) қарийб олтмишта масалада жумҳурга қўшилмаган. Муаллақ талоқ масаласи ибн Таймиянинг жумҳурга хилоф билдирган фикрлари ичида энг биринчиси бўлган. У мана шу фатвоси билан аҳли суннага қарши чиқишни бошлаган эди.

Бугунги кунда “Биз саҳобалар йўлидамиз, асл Исломга даъват қиламиз”, деб оламга айюҳаннос солаётган салафийлар юқоридаги масаланинг ҳақиқатини билишармикин?! Билмаса билиб қўйишсин, улар умматни салафи солиҳлар йўлига эмас, балки ўз раҳнамолари Ибн Таймия ихтиро қилган оқимга чорламоқдалар!

Ҳикматуллоҳ Иброҳим

Print Friendly, PDF & Email

Яна бўлимга тегишли...