Анваршоҳ Кашмирий (р.ҳ.) ваҳҳобийлар бошлиғи ҳақида

Ҳамидуллоҳ Беруний · 14.09.2016 9 813 марта ўқилган

Lotin alifbosida

Anvarshoh Kashmiriy (r.h.) vahhobiylar boshlig`i haqida

Hindistonning taniqli olimi, Devband ulamolarining kattalaridan biri Anvarshoh al-Kashmiriy rahimahulloh o`zining “Sahih al-Buxoriy”ga yozgan sharhi “Fayz al-Boriy”da vahhobiylarning boshlig`i Muhammad ibn Abdulvahhob haqida ikki o`rinda so`z yuritgan va uni qattiq tanqid qilgan:

1) Anvarshoh al-Kashmiriy rahimahulloh “Sahih al-Buxoriy”ning “Ahli ilmlar uchun ma`lum kunni ta`yinlagan kimsa haqidagi bob”ida urf-odat va rasm-rusumlar haqida gapirib o`tadi. Bu xildagi urf-odatlar bid`at hisoblanmasligi, umuman shariatga suyanadigan odatlar aslo bid`at bo`lmasligini qayd qiladi. U bid`atlarni ajratib, musibatlarda qilinadigan rasm-rusumlar bid`at, xursandchilik va shodu xurramlik uchun qilinadigan nikohdagi va bunga o`xshashlardagi urf-odatlar bid`at bo`lmasligini zikr qilib o`tadi. Shu yerda Anvarshoh al-Kashmiriy rahimahullohHindiston olimlaridan Ismoil Dehlaviy (r.h.) haqida gapirib, uni ham qisman tanqid ostiga oladi. Uning “Izoh ul-haq as-sarih” nomli kitobi urf-odatlar haqida ekanini aytib o`tadi. Bu kitobi uning “Taqviyat ul-imon” kitobidan ko`ra yaxshiroq ekanini qayd qilib, mazkur “Taqviyat ul-imon”ning qattiqlik bilan yozilganini, shuning uchun manfaati oz bo`lib qolganini aytadi. Natijada ayrim johillar uni ushbu kitobi sababli kofirga ham chiqarganlarini yozadi. Xuddi ana shu joyda, vahhobiylar boshlig`i Muhammad ibn Abdulvahhob nomi keltiriladi. Uni an-Najdiy nisbasi bilan zikr qilib, “U ahmoq-tentak va ilmi oz kimsa bo`lgan. Kufrga hukm qilishga shoshiluvchan kimsa bo`lgan. Bu vodiyni bosib o`tish uchun esa faqatgina kufr turlari va sabablarini chuqur biladigan, fikri keng, ishonchli odam bo`lmog`i kerak”, deydi. (Anvarshoh al-Kashmiriy. Fayz al-Boriy sharh Sahih al-Buxoriy. – al-Maktabat ash-shomila. Isdori solis, 2006. – B. 1/244).

2) Anvarshoh al-Kashmiriy rahimahulloh vahhobiylarning boshlig`i Muhammad ibn Abdulvahhobni “Sahihi Buxoriy”ning “Xotin kishining masjidda uxlashi haqidagi bob” sharhida yana bir bor zikr qilgan. Erkaklarning beuzr – musofir va e`tikofli bo`lmasdan turib masjidda uxlashi makruh bo`lganidek xotinlarning masjidda uxlashlari batariqi avlo makruhligini qayd qiladi. “Mishkot”da keltirilgan bir rivoyatni eslaydi: ikki kishi masjidda ovozlarini baland qilayotganini eshitib, Hazrati Umar raziyallohu anhu: “Agar ikkovingiz Madina aholisidan bo`lganingizda, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning masjidlarida ovozlaringizni baland ko`targaningiz uchun darra urdirardim”, deganlar. Aynan shu rivoyat so`ngida, masjid odoblariga bee`tibor bo`lgani bois Ibn Abdulvahhob an-Najdiyni eslab, bu kimsa masjidda hovoncha (o`g`ircha, kelicha)sini taqillatib o`tiraverardi, deb tanqid qiladi.(Anvarshoh al-Kashmiriy. Fayz al-Boriy sharh Sahih al-Buxoriy. – al-Maktabat ash-shomila. Isdori solis, 2006. – B. 2/186).

Demak, Anvarshoh al-Kashmiriy rahimahulloh o`z davridagi ahli sunna va jamoaning taniqli olimi sifatida vahhobiylarga qarshi bo`lgan va ularning boshliqlarini tanqid qilib, odamlarni uning qilmishlaridan ogohlantirgan.

Hamidulloh Beruniy

Ҳиндистоннинг таниқли олими, Девбанд уламоларининг катталаридан бири Анваршоҳ ал-Кашмирий раҳимаҳуллоҳ ўзининг “Саҳиҳ ал-Бухорий”га ёзган шарҳи “Файз ал-Борий”да ваҳҳобийларнинг бошлиғи Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб ҳақида икки ўринда сўз юритган ва уни қаттиқ танқид қилган:

1) Анваршоҳ ал-Кашмирий раҳимаҳуллоҳ “Саҳиҳ ал-Бухорий”нинг “Аҳли илмлар учун маълум кунни таъйинлаган кимса ҳақидаги боб”ида урф-одат ва расм-русумлар ҳақида гапириб ўтади. Бу хилдаги урф-одатлар бидъат ҳисобланмаслиги, умуман шариатга суянадиган одатлар асло бидъат бўлмаслигини қайд қилади. У бидъатларни ажратиб, мусибатларда қилинадиган расм-русумлар бидъат, хурсандчилик ва шоду хуррамлик учун қилинадиган никоҳдаги ва бунга ўхшашлардаги урф-одатлар бидъат бўлмаслигини зикр қилиб ўтади. Шу ерда Анваршоҳ ал-Кашмирий раҳимаҳуллоҳ Ҳиндистон олимларидан Исмоил Деҳлавий (р.ҳ.) ҳақида гапириб, уни ҳам қисман танқид остига олади. Унинг “Изоҳ ул-ҳақ ас-сариҳ” номли китоби урф-одатлар ҳақида эканини айтиб ўтади. Бу китоби унинг “Тақвият ул-имон” китобидан кўра яхшироқ эканини қайд қилиб, мазкур “Тақвият ул-имон”нинг қаттиқлик билан ёзилганини, шунинг учун манфаати оз бўлиб қолганини айтади. Натижада айрим жоҳиллар уни ушбу китоби сабабли кофирга ҳам чиқарганларини ёзади. Худди ана шу жойда, ваҳҳобийлар бошлиғи Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб номи келтирилади. Уни ан-Наждий нисбаси билан зикр қилиб, “У аҳмоқ-тентак ва илми оз кимса бўлган. Куфрга ҳукм қилишга шошилувчан кимса бўлган. Бу водийни босиб ўтиш учун эса фақатгина куфр турлари ва сабабларини чуқур биладиган, фикри кенг, ишончли одам бўлмоғи керак”, дейди. (Анваршоҳ ал-Кашмирий. Файз ал-Борий шарҳ Саҳиҳ ал-Бухорий. – ал-Мактабат аш-шомила. Исдори солис, 2006. – Б. 1/244).

2) Анваршоҳ ал-Кашмирий раҳимаҳуллоҳ ваҳҳобийларнинг бошлиғи Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобни “Саҳиҳи Бухорий”нинг “Хотин кишининг масжидда ухлаши ҳақидаги боб” шарҳида яна бир бор зикр қилган. Эркакларнинг беузр – мусофир ва эътикофли бўлмасдан туриб масжидда ухлаши макруҳ бўлганидек хотинларнинг масжидда ухлашлари батариқи авло макруҳлигини қайд қилади. “Мишкот”да келтирилган бир ривоятни эслайди: икки киши масжидда овозларини баланд қилаётганини эшитиб, Ҳазрати Умар разийаллоҳу анҳу: “Агар икковингиз Мадина аҳолисидан бўлганингизда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидларида овозларингизни баланд кўтарганингиз учун дарра урдирардим”, деганлар. Айнан шу ривоят сўнгида, масжид одобларига беэътибор бўлгани боис Ибн Абдулваҳҳоб ан-Наждийни эслаб, бу кимса масжидда ҳовонча (ўғирча, келича)сини тақиллатиб ўтираверарди, деб танқид қилади. (Анваршоҳ ал-Кашмирий. Файз ал-Борий шарҳ Саҳиҳ ал-Бухорий. – ал-Мактабат аш-шомила. Исдори солис, 2006. – Б. 2/186).

Демак, Анваршоҳ ал-Кашмирий раҳимаҳуллоҳ ўз давридаги аҳли сунна ва жамоанинг таниқли олими сифатида ваҳҳобийларга қарши бўлган ва уларнинг бошлиқларини танқид қилиб, одамларни унинг қилмишларидан огоҳлантирган.

Ҳамидуллоҳ Беруний